Consensus (Ijmā‘) and Its Function in Tafsīr Majma‘ al-Bayān
Document Type : Original Article
Author
...
Abstract
One of the fundamental issues in Qur'anic exegesis is the question of interpretive sources, which has been a subject of ongoing debate throughout history. Among these sources, "consensus" (Ijmā‘) is one that exegetes have relied upon to prove or reject exegetical viewpoints. Ijmā‘ refers to unanimous agreement on an issue and can pertain to an entire community, a specific sect, or a group of specialists—each carrying varying degrees of authority depending on different considerations, and thus serving as a valid reference. Faḍl ibn Ḥasan al-Ṭabrisī, a sixth-century Hijri Twelver Shi’a scholar and the renowned author of the exegesis Majma‘ al-Bayān, extensively employed Ijmā‘ across various domains of Qur'anic sciences and textual interpretation. He utilized consensus to substantiate, affirm, or refute exegetical positions. This study, adopting a descriptive-analytical approach, seeks to examine the applications and functions of Ijmā‘ in Majma‘ al-Bayān and to demonstrate the significance of such a methodology in Qur'anic exegesis. The findings indicate that Ijmā‘ holds considerable credibility in exegetical references, though it can be overruled when compelling evidence contradicts it.
Keywords
ابن فارس، احمد. (1404ق). معجم مقائیس اللغة. تحقیق: عبدالسلام محمد هارون. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله. (1417ق). فضائل الخلفاء الأربعة. تحقیق: صالح بن محمد العقیل. مدینه: دار البخاری.
ابوالبقاء، ایوب کفوی. (1419ق). الکلیات: معجم فی المصطلحات و الفروق اللغویة. تحقیق: عدنان درویش، محمد المصر. بیروت: مؤسسة الرسالة.
ابوناجی، یونس یوسف. (2020م). «جهود المفسرین فی بیان اجماع المفسرین، دراسة تطبیقیة». مجله التربوی، جامعة المرقب، شمارۀ 17.
بابایی، علی‌اکبر؛ عزیزی، غلامعلی؛ روحانی‌راد، مجتبی. (1388ش). روش‌شناسی تفسیر قرآن. تهران: سمت. چاپ چهارم.
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. (1382ش). دائرة المعارف قرآن کریم. قم: بوستان کتاب.
جماعی، عمار بن محمد. (۱۴۳۴ق). الاجماع فی التفسیر جمعاً و دراسة. ریاض: دار ابن الجوزی.
راد، علی. (1390ش). مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن. تهران: انتشارات سخن.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم.
رجبی، محمود و همکاران. (1388ش). روش‌شناسی تفسیر قرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ چهارم.
رومی، فهد. (1438ق). أصول التفسیر و مناهجه. ریاض: بی‌ناشر. چاپ سوم.
زهرانی، نایف. (1436ق). الاستدلال فی التفسیر (منهج ابن جریر الطبری). ریاض: مرکز تفسیر للدراسات القرآنیة.
سبحانی، جعفر. (1425ق). مقدمة نهایة الوصول إلی علم الأصول علامه حلی (جلد 2). تحقیق: ابراهیم بهادری. قم: مؤسسة الإمام الصادق.
سیوطی، جلال‌الدین. (1421ق). الإتقان فی علوم القرآن. بیروت: دارالکتاب العربی.
طبرسی، فضل بن حسن. (1417ق). إعلام الوری بأعلام الهدی. تحقیق: مؤسسة آل البیت. قم: نشر آل البیت.
طبرسی، فضل بن حسن. (1379ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
طبرسی، فضل بن حسن. (1412ق). جوامع الجامع. تحقیق: ابوالقاسم گرجی. قم: مرکز مدیریت حوزه.
طوسی، محمد بن حسن. (1409ق). التبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق: أحمد حبیب قصیر العاملی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
لاحم، عبدالله سلیمان. (1443ق). الاجماع فی التفسیر عند الطبری، دراسة نظریة تطبیقیة. ریاض: بی‌ناشر.
عتری، عبدالله بن یوسف. (1418ق). تیسیر علم أصول الفقه. بیروت: مؤسسة الریان.
علم الهدی، سید مرتضی. (1۴17ق). المسائل الناصریات، تحقیق: مرکز پژوهش‌ها و تحقیقات علمی، تهران: رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامیة.
غزالی، ابوحامد محمد. (1413ق). المستصفی فی علم الأصول. تحقیق: محمد عبدالسلام. بیروت: دارالکتب العلمیة.
محمد، محمد یاسین. (1436ق). ضوابط القطعی فی تفسیر القرآن. بی‌ناشر، بی‌جا.
مساعد الطیار، مساعد بن سلمان. (1423ق). فصول فی أصول التفسیر. بیروت: دار ابن الجوزی. چاپ دوم.
مظفر، محمدرضا. (1430ق). اصول الفقه. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
مفید، محمد بن محمد. (1413ق). الفصول المختارة. تصحیح: سید علی میرشریفی. قم: کنگره مفید.
)